Dwa zaćmienia (tylko jedno widoczne), czyli niebo w marcu 2025 r.

W marcu dni szybko się wydłużają. 1 marca Słońce świeci od 6:27 do 17:22, a 31 dnia tego miesiąca - od 6:19 do 19:14 (obliczenia wykonano dla Łodzi). Łatwo zauważyć, że zyskujemy zaledwie 8 minut rano i aż 112 minut wieczorem! Dlaczego? Przyczyną jest zmiana strefy czasowej. W niedzielę 30 marca o godzinie 2:00 przestawimy zegary na 3:00 i przejdziemy na czas letni, a to "opóźni" o godzinę zarówno wschód jak i zachód Gwiazdy Dziennej.

20 marca o 10:01 Słońce wejdzie w znak Barana i rozpocznie się astronomiczna wiosna. Warto zwrócić uwagę, że znaki zodiaku nie pokrywają się z gwiazdozbiorami i w marcu Słońce przemierza konstelacje Wodnika i Ryb.

Popatrzmy na nocne niebo w połowie miesiąca około godziny 20:00. Na północnym wschodzie zobaczymy Wielki Wóz z dyszlem zwróconym w dół, a na wschodzie -Wolarza z charakterystycznym, czerwonawym Arkturem (jedną z najjaśniejszych gwiazd ziemskiego nieba). Dalej, na południowym wschodzie, rozsiądzie się Lew, którego najjaśniejsza gwiazda, Regulus, świeci barwą białobłękitną. Warto wiedzieć, że kolory gwiazd związane są z ich temperaturą. W przypadku Regulusa wynosi ona 10-15 tysięcy kelwinów. Wspomniany wcześniej Arktur rozgrzany jest do "zaledwie" 4300 kelwinów.

Obracając wzrok na południe, dostrzeżemy gwiazdozbiory znane z nieba zimowego: Bliźnięta, Małego i Wielkiego Psa. Dalej na południowym zachodzie niebo zdobią jasne gwiazdy Oriona i Byka. Kierując wzrok na zachód, zobaczymy Perseusza, a nad nim Woźnicę z kolejną jasną gwiazdą - Kapellą. Kończymy nasz obrót przez prawe ramię, przyglądając się Kasjopei, która zajęła miejsce nad północno-zachodnim horyzontem.

Spójrzmy na niebo kolejny raz około godziny 4:30 i zobaczmy skutki dobowego ruchu nieba. Kasjopeję odnajdziemy już na północnym wschodzie. Nad wschodni widnokrąg wypłynęły gwiazdy Trójkąta Letniego: Wega (w Lutni), Deneb (w Łabędziu) i Altair (w Orle). Konstelacje wiosenne (Herkules, Skorpion, Wolarz, Panna, Korona Północna) widoczne są między kierunkami południowo-wschodnim i południowo-zachodnim. Spójrzmy jeszcze na zachód, żeby zobaczyć zmierzającego do horyzontu Lwa i na północny zachód, gdzie znajdzie się Wielka Niedźwiedzica (znana m.in. z tego, że jej częścią jest Wielki Wóz).

Fazy Księżyca: Pierwsza kwadra 6 marca o 17:32, pełnia 14 marca o 7:55, ostatnia kwadra 22 marca o 12:30, nów 29 marca o 11:58. Ciemne całe noce będziemy mieć na początku i na końcu miesiąca, bezksiężycowe wieczory - w drugiej połowie miesiąca, a ranki - na początku marca.

14 marca przez cień Ziemi przejdzie Księżyc. Maksymalna faza zaćmienia wyniesie 1,17. Zjawisko warte będzie gapienia się w niebo... o ile akurat obserwator znajdzie się w którejś z Ameryk, ponieważ środek zjawiska wypada o godzinie 7:59 czasu środkowoeuropejskiego i w naszej części świata cała faza cieniowa zaćmienia będzie mieć miejsce już po zachodzie Księżyca. Miłośnicy astronomii w Polsce nie muszą stresować się tego ranka pogodą i chmurami.

Inaczej będzie 29 marca, gdy dojdzie do częściowego zaćmienia Słońca. Zjawisko będzie widoczne w większości Europy (oprócz Bułgarii, Albanii, Grecji). W centralnej Polsce rozpocznie się o 11:46 i potrwa do 13:05. Maksymalna faza wypadnie o 12:26. Im dalej na północny zachód, tym zjawisko będzie efektowniejsze. W Przemyślu Księżyc zakryje zaledwie 8% średnicy tarczy Słońca, w Łodzi - 17%, a w Szczecinie - 26%. Obserwując zjawisko, należy pamiętać, żeby nigdy nie patrzeć na Słońce gołym okiem, przez sprzęt optyczny, okulary przeciwsłoneczne (sic!) lub starą dyskietkę. Grozi to nieodwracalnym uszkodzeniem wzrokiem. Najbezpieczniejszym sposobem obserwacji jest rzutowanie obrazu Słońca na ekran na przykład za pomocą lornetki.

Porozmawiajmy o planetach.

Merkury przez cały marzec świeci w Rybach. 8 marca osiąga maksymalną wschodnią elongację (18 stopni), a 24 marca - złączenie dolne ze Słońcem. Najlepsze warunki do obserwacji planety wypadają między 5 i 11 marca, gdy około godziny 18:20 Merkury świeci na wysokości 9 stopni nad zachodnim horyzontem, a jego blask to około -0,5 wielkości gwiazdowej. Odnalezienie planety na tle wieczornej łuny to zawsze duże wyzwanie. Warto je jednak podjąć i przekonać się, że jest to zadanie wykonalne (lornetka zwiększa szansę sukcesu).

Również w gwiazdozbiorze Ryb znajduje się Wenus, która w nadchodzącym miesiącu znika z wieczornego nieba. 1 marca 45 minut po zachodzie Słońca planeta będzie świecić 21 stopni nad zachodnim widnokręgiem, ale już 10 marca o podobnej porze - zaledwie 13 stopni. Blask planety wynosi -4,5 wielkości gwiazdowej, co bardzo ułatwia obserwacje. 23 marca wypada dolne złączenie Wenus, po czym planeta szybko przenosi się na niebo poranne. 31 marca o 5:50 (pół godziny przed wschodem Słońca) zaświeci już 5 stopni nad wschodnim horyzontem. Planeta do jesieni pozostanie Jutrzenką.

Najlepszy czas do obserwacji Marsa mamy już za sobą. Nadal jednak warto wypatrywać blednącej planety wśród gwiazd konstelacji Bliźniąt. Przez cały miesiąc obserwacje należy prowadzić po zapadnięciu zmroku, poszukując Czerwonej Planety około 60 stopni nad południowym horyzontem. Jej jasność zmniejsza się w marcu z -0,3 do +0,5 wielkości gwiazdowej. W nocy z 8 na 9 marca tuż obok Marsa świecić będzie Księżyc w fazie 75%. Najmniejsza odległość między tymi ciałami niebieskimi wyniesie ok. 1 stopnia (2 średnice tarczy Księżyca).

Blasku prawie nie traci przebywający w Byku Jowisz, który przez wszystkie wieczory marca jest widoczny na wieczornym niebie, ustępując blaskiem tylko Księżycowi i Wenus (o ile są widoczne). Jasność planety wynosi -2,2 magnitudo i nieznacznie się zmniejsza. Warto skierować w stronę planety dobrze unieruchomioną lornetkę lub niewielki teleskop i zobaczyć 4 okrążające go księżyce.

Saturn znajduje się w Wodniku i pozostaje w nadchodzącym miesiącu niewidoczny. 12 marca znajdzie się w złączeniu ze Słońcem.

Można jeszcze próbować poszukiwać Urana świecącego na granicy Barana i Byka. Planeta jest widoczna jedynie przez lornetkę lub teleskop i z dnia na dzień coraz trudniej wypatrzyć ją na tle niezbyt ciemnego, wieczornego nieba.

Neptun pozostaje w konstelacji Ryb. 19 marca jego kątowa odległość od Słońca osiągnie minimum (złączenie górne), co na długie tygodnie czyni jego obserwacje niemożliwymi.

Prześledziliśmy jeszcze ruch Księżyca wśród gwiazd, poszukując ciekawych złączeń Srebrnego Globu i jasnych gwiazd. 5 marca wieczorem odnajdziemy go w pobliżu gromady otwartej Plejady w Byku (odległość kątowa to około 2 stopnie), a 16 marca wieczorem - niedaleko Spiki, najjaśniejszej gwiazdy Panny (minimalna odległość wyniesie 1,5 stopnia).

Zachęcamy do marcowych obserwacji w nocy i w dzień! Życzymy ładnej pogody i pięknych, astronomicznych wrażeń!

Michał Matraszek